Organy

Szczegóły

Opublikowano: niedziela, 30 styczeń 2022 21:41

Odsłony: 1851

        Warta uwagi jest historia organów znajdujących się w naszej świątyni, bowiem nie jest to pierwszy instrument, jaki stoi w obecnym, murowanym kościele. Jeszcze przed II wojną światową znajdowały się tutaj organy firmy braci Franza i Otto Riegera z Jägerndorfu. (Krnov w Czechach) Jak podaje katalog firmy, budowa została ukończona w 1915 roku, pod numerem Opus 2023, posiadały 12 głosów. Nie wiadomo zatem, czy wcześniej, tj. od wybudowania obecnego kościoła (1873) znajdował się w nim inny instrument. Co ciekawe, organy tej samej firmy znajdują się do dziś w wielu kościołach Śląska Cieszyńskiego np. w Strumieniu, Skoczowie, Kończycach Małych, Cieszynie a sam zakład organmistrzowski działa nadal pod nazwą „Rieger Orgelbau” w austriackim Schwarzach. W wyniku działań wojennych wrazz kościołem organy uległy zniszczeniu. Zaraz po wojnie parafianie szybko przystąpili do odbudowy zrujnowanego w 90% kościoła, jednak w obliczu wielu potrzeb, losy instrumentu musiały odejść na dalszy plan.

Możliwe, że kościół prucheński przez wiele lat nie posiadałby organów, gdyby nie inicjatywa pewnej nauczycielki ze Skoczowa – Jadwigi Stanisławskiej (do tej pory nie wiele o niej wiadomo), która poruszona staraniem i troską o odbudowę kościoła tutejszych parafian, 10 listopada 1947 roku wysłała do ówczesnego ks. Proboszcza Ernesta Wernera list takiej treści:

„Przewielebny Ks. Proboszczu! Będąc podczas wakacji na odpuście w Pruchnej, z radością i wzruszeniem stwierdziłam, że już i kościół tamtejszej parafii, dzięki staraniom, wysiłkom i ofiarności tamtejszych parafian z gruzów został podniesiony. Wyjechałam w 1945 r. ze Skoczowa na ziemie odzyskane Dolnego Śląska, zostawiając za sobą zniszczoną działaniami frontowymi Ziemię Cieszyńską (…) Wiem, że w Pruchnej w kościele brak jeszcze między innymi naglącymi potrzebami organów, które parafianie przy największej ofiarności, z własnych funduszów nieprędko będą mogli zakupić. U nas w Przemkowie są dwa kościoły, katolicki i ewangelicki, uszkodzony, nieczynny (…) Kościół ten stoi otworem i każdy ma przystęp do niego. Obok kościoła jest szkoła, więc dzieci szkolne pomimo zakazu nauczycieli, organy bezmyślnie niszczą, wyrywając z nich piszczałki. Oglądałam te organy niedawno. Brak w nich całego szeregu piszczałek niżej położonych, klawiatura na razie nieuszkodzona, organy przystosowane na prąd elektryczny, przypuszczalnie można je i za pomocą miechów ciągnąć. Z resztą nie jestem fachowcem, ale na podstawie pobieżnych oględzin uważam, że braki obecne można jeszcze mniejszym kosztem uzupełnić. Gdyby Przewielebny Ks. Proboszcz poczynił starania o te organy, może by się z pomocą Bożą udało je dla tamtejszej parafii uzyskać. Tutaj stoją one niezabezpieczone, na dalsze nieuchronne zniszczenie skazane, ale wywieźć coś z Ziemi Dolnośląskiej jest z wielkimi trudnościami połączone. (…) Moim najgorętszym życzeniem było by, gdyby te organy już na Boże Narodzenie w tamtejszym kościele na chwałę Bożą zagrały. (Przemków, pow. Szprotawa, Dolny Śląsk)”.

 Fragment listu Jadwigi Stanisławskiej z 1947 roku.

          Myśl o sprowadzeniu organów z Przemkowa spotkała się z aprobatą ks. Proboszcza Ernesta Wernera oraz parafian. Proces zakupu instrumentu wymagał jednak wielu formalności, dlatego też Komitet Odbudowy Kościoła w Pruchnej już 7 stycznia 1948 r. wystosował pismo do Ministerstwa Ziem Odzyskanych w Warszawie, w którym wnioskuje o zezwolenie na przewóz „urządzenia kościelnego”. Oprócz organów sprowadzony miał zostać również dzwon i elementy zegara wieżowego. Odpowiedź z pozytywnym rozpatrzeniem sprawy otrzymano dopiero 30 marca. Kolejnym krokiem było uzyskanie zgody Starosty Powiatowego w Szprotawie oraz biskupa Wrocławskiego. Zezwolenie zostało udzielone do dnia 1 czerwca 1948 r. a po czasie przedłużone do 27 października. Ostatecznie zakup sfinalizowano 21 września 1948 r. Taka data widnieje na umowie kupna urządzeń oraz na protokole rzeczoznawcy Obwodowego Komitetu Likwidacyjnego w Szprotawie, o stanie technicznym organów. Z jego zapisów wynika, że były one zniszczone w 70 %, brakowało wszystkich piszczałek metalowych a drewniane były niekompletne. Zachował się także list przewozowy z 13 października 1948 r., kiedy to organy i pozostałe zakupione elementy przetransportowano drogą kolejową z Przemkowa do Pruchnej.

 Zachowany list przewozowy

          Montażem instrumentu w naszym kościele zajęła się firma Klimosz i Ludwig z Rybnika. Informuje o tym inskrypcja wewnątrz szafy organowej. Widnieje tam również podpis wykonawców – Józefa Ludwiga i Ryszarda Franke. Montaż trwał od 2 listopada do 4 grudnia 1948 r. Nie wiadomo jednak w jakim stanie funkcjonowały organy zaraz po przetransportowaniu do Pruchnej. Być może znaczne braki uzupełniono uratowanymi pozostałościami wcześniejszego instrumentu Riegera, a gruntownego remontu organy doczekały się dopiero po 40 latach - w 1988 roku.

Organy, które znajdują się obecnie w naszym kościele pierwotnie służyły parafii ewangelickiej w Przemkowie na Dolnym Śląsku. Przypuszczalnie tam mogły zostać wybudowane przez niemiecką firmę organmistrzowską Schlag & Söhne z siedzibą w Świdnicy. (firma zakończyła działalność w 1923 r.) Jest to jeden z nielicznych, jeśli nie jedyny taki instrument na Śląsku Cieszyńskim. Do tej pory nie jest znana dokładna data budowy i numer opus lecz w opinii ekspertów mogło to być po 1908 roku. Co ciekawe, sama szafa organowa i prospekt (bogato zdobiona część, którą widzimy) datowane są na końcówkę epoki baroku (może pochodziła z innych organów) Charakterystyczna w prospekcie jest przede wszystkim bogata ornamentyka snycerska.

Organy posiadają 25 głosów (dla porównania poprzednie organy Riegera miały ich 12) oraz pneumatyczną trakturę rejestrów i gry, tzn., że połączenie między klawiszami a głosami, dalej poszczególnymi piszczałkami odbywa się za pomocą sprężonego powietrza, płynącego ołowianymi rurkami. Pamiętajmy, że organy to nie tylko prospekt, który widzimy na pierwszy rzut oka, lecz szereg urządzeń umożliwiających grę oraz ogromna ilość piszczałek (w naszym instrumencie jest to niemal 1500 piszczałek drewnianych i metalowych rożnych wielkości), które znajdują się wewnątrz szafy organowej.

 Nie bez przyczyny uważa się, że organy to „mała orkiestra”, ponieważ składają się z wielu głosów często przypominających brzmieniem instrumenty dęte lub smyczkowe. W naszych organach możemy usłyszeć dźwięki puzonu, koziego rogu, wiolonczeli czy też rozmaitych fletów. (W oryginalnej dyspozycji znajdował się również głos trąbki). Ostatni generalny remont przeprowadzono w 1988 r. Podjęła się go firma Zdzisława Zasady z Mikołowa. Obejmował uzupełnienie brakujących piszczałek, wymianę wszystkich elementów skórzanych, czyszczenie i konserwację szafy, intonację i strojenie. Zmieniono pierwotny zestaw głosów, gdyż rekonstrukcja oryginalnych (np. trąbki) z pewnością niosłaby jeszcze większe koszty. Uroczystość poświęcenia wyremontowanego instrumentu odbyła się 25 września 1988 r. Poświęcenia dokonał ks. Prałat Oskar Kuśka. Po uroczystości odbył się koncert organowy w wykonaniu prof. Władysława Szymańskiego (obecnie rektor Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach).

 W 2016 roku w naszym kościele gościł wybitny muzyk, organista i organmistrz Arkadiusz Popławski. Ocenił stan organów oraz zaprezentował ich możliwości brzmieniowe. Zapraszamy do wysłuchania nagrania: Arkadiusz Popławski - prezentacja instrumentu

W ostatnich latach, staraniem organisty Tomasza Telakowskiego wykonywano drobne prace, mające na celu utrzymanie instrumentu w dobrym stanie technicznym, takie jak czyszczenie wnętrza szafy organowej oraz doraźne zabezpieczenie przed drewnojadami. Stopniowo przywracana zostaje także ogólna estetyka instrumentu, usunięto zbędne elementy z frontu szafy organowej (wieszaki, gwoździe itp.) oraz stare oświetlenie, a nową, przystosowaną lampę wykonała Pracowania Organów Piszczałkowych Barcik i Dźwigoń, ponadto zainstalowano ledowe oświetlenie pedału. Wykonano także nowy, tymczasowy pulpit pod nuty.

 Stół gry

Prospekt

Tomasz Telakowski